ارزیابی دستگاه اطلاعات ملی آمریکا از تهدیدات جهانی

 

جیمز کلاپر، مدیر اطلاعات ملی

 

جلسه استماع کمیته نیروهای مسلح سنای امریکا

22 بهمن 1392/ 11 فوریه 2014

 

فهرست تهدیدات جهانی:

سایبری

ضد اطلاعات

تروریسم

تسلیحات کشتار جمعی و تکثیر آنها

ضدفضا(جنگ فضایی)

جرائم و جنایات سازمان یافته فرامرزی و بین المللی

رویکردهای اقتصادی

تهدیدات با منشا طبیعی شامل: سیل، آب، انرژی، بلایای طبیعی و شرایط بسیار بد آب و هوایی، قطب شمال

خطرات برای بهداشت و سلامت

جنایات و خشونت گسترده

 

فهرست تهدیدات منطقه ای

 

بخش خاورمیانه و شمال آفریقا:

بهار عربی

مصر

سوریه

ایران

عراق

یمن

لبنان

لیبی

تونس

 

بخش جنوب آسیا:

افغانستان

پاکستان

هند

 

منطقه زیرصحرای آفریقا:

ساحل

سومالی

شرق آفریقا

سودان و سودان جنوبی

نیجریه

جمهوری آفریقای مرکزی

جمهوری دموکراتیک کنگو

ارتش مقاومت مسیح

 

منطقه شرق آسیا:

چین

کره شمالی

 

منطقه روسیه و اوراسیا:

روسیه

قفقاز و آسیای مرکزی

اوکراین، مولداوی و بلاروس

 

منطقه آمریکای لاتین و کارائیب:

هائیتی

آمریکای مرکزی

 

منطقه اروپا:

شراکتهای کلیدی

ترکیه

غرب بالکان

 

 تهدیدات سایبری

همگرایی گرایشها و رویکردهای سایبری: برخی از تغییرات حساس و حیاتی دولتی، تجاری و اجتماعی محیط امن و سالم اینترنتی و سایبری را تهدید می کند. در چند سال گذشته، بسیاری از جنبه های زندگی به فضای اینترنت و شبکه های دیجیتال منتقل شده است. تهدیدات خارجی خطراتی فزاینده را برای فضای مجازی ایجاد می کند به ویژه که استفاده مردم از اینترنت و اعتماد به زیرساختها و فناوریهای دیجیتال روز به روز بیشتر می شود. روسیه و چین همچنان دیدگاههایی متفاوت و واگرا از دیدگاههای آمریکا درباره معنا و هدف امنیت سایبری بین المللی دارند. این اختلاف دیدگاهها بیشتر درباره ماهیت حاکمیت کشورها در فضای جهانی اطلاعات و حقوق کشورها برای کنترل محتوای اینترنت است. با وجود این چالشها، گروه کارشناسان دولتی سازمان ملل متحد در گزارش ژوئن 2013 به این نتیجه رسید قانون بین المللی و منشور سازمان ملل متحد نیز درباره فضای سایبری اعمال می شود.

محیط و فضای تهدید: بر اساس برآوردهای ما فعالیتهایی که عمدا شبکه را به شدت درگیر کند یا آن را مختل کند از جمله حملات سایبری برای قطع خدمات به کاربران ادامه خواهد داشت. به علاوه ما برآورد می کنیم احتمال حملات مخرب که اطلاعات را پاک می کند یا عملکرد سیستمها را خراب می کند افزایش خواهد یافت. در واکنش به چنین تهدیداتی بسیاری از کشورهای موسسات دفاع سایبری ایجاد می کنند. برآورد ما این است برخی از این موسسات مسئول عملیات و کارهای تهاجمی سایبری هم باشند.

روسیه دامنه ای از چالشها را برای سیاستهای سایبری و امنیت شبکه آمریکا دارد.

فعالیتهای سایبری چین اولویتهای رهبری این کشور را در زمینه های رشد اقتصادی،‌ ثبات سیاسی داخلی و آمادگی نظامی نشان می دهد.

ایران و کره شمالی بازیگران غیرقابل پیش بینی در عرصه بین المللی هستند. توسعه جاسوسی سایبری و قابلیتهای آنها برای حملات سایبری ممکن است به عنوان ابزاری برای تحریک یا بی ثبات کردن آمریکا یا شرکایش استفاده شود.

سازمانهای تروریستی نشان داده اند به توسعه توانمندیهای تهاجمی خود در عرصه سایبری علاقمند هستند.

سازمانهای تبهکار سایبری سازمانهایی هستند که همیشه در شبکه های دیجیتال حضور دارند و ایجاد مشکل می کنند. این سازمانها بیشتر از آنکه با انگیزه های ایدئولوژیک فعالیت کنند، فعالیتهایشان با انگیزه های سودآوری و منافع است.

 

دیگر مشکلات بالقوه سایبری

زیرساختهای حیاتی، به ویژه سامانه های کنترل صنعتی و سامانه های کنترل نظارت و جمع آوری اطلاعات که در مدیریت آب، لوله های نفت و گاز، شبکه توزیع برق، حمل و نقل عمومی می تواند هدفی بالقوه برای بدافزارها و حملات سایبری است. بخش بهداشت و درمان آمریکا به ویژه به سرعت در حال شبکه ای شدن است و فضای سایبری بیش از پیش در آن استفاده می شود. به همین علت ضعفهای امنیت سایبری می تواند مستقیما بر سلامت بیماران تاثیر بگذارد. ارزهای مجازی به ویژه پول اینترنتی بیت کوین به سرعت به ابزاری برای نقل و انتقالات مالی مجرمانه تبدیل می شود. فناوریهای نوظهور از جمله چاپگرهای سه بعدی می تواند تاثیر پیش بینی نشده اقتصادی و اجتماعی داشته باشد و می تواند بخش تولید را متحول کند. در عین حال این فناوریها می تواند شکل فعالیتهای مجرمانه و زیرزمینی را نیز متحول کند.

 ضد اطلاعات

تهدیدات دستگاههای اطلاعاتی خارجی از لحاظ دامنه و پیچیدگی همچنان رو به افزایش است.

تهدیدات داخلی و خودی/افشای غیرمجاز اطلاعات: علاوه بر تهدیدات دستگاههای اطلاعاتی خارجی، تهدیدات داخلی و خودیها نیز چالشی جدی است و خودیها می توانند با دسترسی گسترده به اطلاعات آنها را با انگیزه های شخصی یا به دستور دولت خارجی فاش کنند یا در اختیار آنها بگذارند.

 اولویت تهدیدات اطلاعاتی خارجی

تلاشها برای نفوذ در دستگاههای تصمیم گیرنده ملی آمریکا، پایگاه صنایع دفاعی و تشکیلات تحقیقاتی در آمریکا همچنان وجود دارد. از نظر ما مهمترین تهدید اطلاعاتی دولتی برای منافع آمریکا در سال 2014 همچنان روسیه و چین خواهند بود.

 

تروریسم

تهدیدات تروریستی از جانب گروههایی است که دامنه آنها از گروههای تروریستی شناخته شده و رسمی گرفته تا تندروهای خشونت طلب داخلی و تروریستهای خارج از کشور گسترده است. خطر حملات پیچیده و پیشرفته و گسترده از جانب القاعده علیه سرزمین آمریکا به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. با وجود این بی ثباتی در خاورمیانه و شمال آفریقا باعث شده است القاعده دیگر یک جا متمرکز نباشد و تحت تاثیر مسائل محلی و منطقه ای قرار گیرد و این مسئله سبب تشکیل کانونهای قدرت برای القاعده در مناطق مختلف شده است.

 

توطئه در داخل آمریکا

تندروهای خشونت طلب داخل آمریکا همچنان تهدیدی برای این کشور هستند که از جمله آن انفجار بمب در بوستون آمریکا در 2013 بود.

القاعده در شبه جزیره عربستان که از یمن عملیات می کند.

هسته اصلی القاعده در نتیجه مبارزه ضد تروریسم و مشکلات کلیدی سازمانی و ظهور دیگر مراکز قدرت برای جنبشهای افراطی، از سال 2008 در مسیر ضعیفتر شدن قرار گرفته است.

 

فعالیتهای تروریستی خارجی از آمریکا

تهدیداتی که همچنان علیه منافع آمریکا در خارج از کشور وجود دارد. بیشتر گروههای سنی افراطی برنامه ها و دستور کار محلی و منطقه ای خود را در اولویت دارند اما سفارتخانه ها، تاسیسات نظامی و افراد آمریکایی در مناطقی از جنوب آسیا، خاورمیانه و آفریقا با خطر حملات تروریستی این گروهها روبروست.

تاثیر سوریه: سوریه به محلی بسیار مهم و مناسب برای گروههای مستقل یا وابسته به القاعده برای جذب و آموزش و تجهیز شمار فزاینده ای از تندروها تبدیل شده است که برخی از آنها ممکن است در خارج از سوریه نیز حملاتی انجام دهند. خصومت میان شیعیان و سنیها در سوریه نیز در حال افزایش است و به کشورهای همسایه نیز سرایت کرده است. ایران و حزب الله متعهد هستند از رژیم اسد دفاع کنند و برای این منظور حمایتهایی را از او فراهم کرده اند از جمله میلیاردها دلار به شکل کمکهای نظامی و اقتصادی به او داده اند و طرفداران رژیم و شبه نظامیان شیعه عراقی را آموزش می دهند و پرسنل خود را به این کشور اعزام می کنند. ایران و حزب الله رژیم اسد را شریکی کلیدی در «محور مقاومت» علیه اسرائیل می بینند و حاضر هستند خطرات بزرگ را برای حفظ رژیم اسد و مسیرهای حیاتی نقل و انتقال خود، قبول کنند.

ایران و حزب الله: جدای از ماجرای سوریه، ایران و حزب الله همچنان مستقیما منافع متحدان آمریکا را تهدید می کنند. حزب الله فعالیتهای تروریستی خود را در سطح جهان در سالهای اخیر افزایش داده و به سطحی رسانده است که ما از دهه 1990 ندیده ایم.

همکاریهای ضد تروریسم: با پیچیده تر شدن تهدیدات تروریستی و دشوارتر شدن تشخیص آنها، همکاری با شرکای ضد تروریسم ما اهمیت بیشتری پیدا می کند. شرایط بی ثبات و سیال خاورمیانه و شمال آفریقا شرایط چالش برانگیز را پیچیده تر خواهد کرد.

تسلیحات کشتار جمعی و تکثیر آنها

تلاشهای کشورها برای دستیابی به تسلیحات کشتار جمعی و سیستمهای حمل و پرتاب آن تهدیدی بزرگ برای امنیت آمریکا، نیروهای این کشور در مناطق مختلف جهان و متحدانش محسوب می شود.

 

توسعه توانمندیهای قابل استفاده تسلیحات کشتار جمعی در ایران و کره شمالی

ارزیابی ما این است که اهداف استراتژیک ایران برای بهبود و تقویت امنیت، جایگاه و نفوذ منطقه ای باعث شده است این کشور دنبال توانمندیهایی به منظور رسیدن به اهداف غیرنظامی خود باشد و اگر تصمیم بگیرد بتواند تسلیحات اتمی قابل حمل با موشک بسازد. در عین حال نیاز ایران برای خروج از بحران اقتصاد سبب شده است این کشور امتیازاتی را درباره برنامه هسته ای خود طبق طرح اقدام مشترک با گروه 1+5 و اتحادیه اروپا بدهد. در همین چارچوب، قضاوت ما این است که ایران تلاش می کند میان اهداف متضاد خود توازن برقرار کند. ایران می خواهد توانمندیهای هسته ای و موشکی خود را بهبود بخشد و در عین حال سعی می کند از پیامدهای شدید آن از جمله حمله نظامی یا تحریمهایی که رژیم این کشور را به خطر بیندازد، مصون بماند. ما نمی دانیم آیا ایران در نهایت تصمیم خواهد گرفت بمب اتم بسازد یا خیر.

تهران پیشرفتهای فنی در برخی از زمینه ها از جمله غنی سازی اورانیوم، راکتورهای هسته ای، و موشکهای بالستیک داشته است که اگر تصمیم بگیرد می تواند بر اساس آنها تسلیحات هسته ای قابل حمل با موشک بسازد. این پیشرفتهای فنی نتیجه گیری ما را مبنی بر اینکه ایران ظرفیت علمی، فنی و صنعتی تولید تسلیحات اتمی را دارد، تقویت می کند. بنابراین اکنون مسئله اساسی اراده سیاسی ایران برای این کار است.

ایران سال گذشته با نصب سانتریفوژهای بیشتر در کارخانه غنی سازی سوخت، طراحیهای پیشرفته سانتریفیوژ را توسعه داد و مقادیر بیشتری از هگزافلورید اورانیوم غنی شده با غلظت پایین را ذخیره کرد .این پیشرفتها موقعیت ایران را برای تولید اورانیوم در حد تسلیحاتی با استفاده از تاسیسات اعلام شده این کشور و ذخایر اورانیوم، البته اگر تصمیم به این کار بگیرد، تقویت می کند. با وجود این پیشرفتها، ارزیابی ما این است که ایران نخواهد توانست مواد هسته ای تحت پادمان را از مسیر درست منحرف کند و به اندازه کافی اورانیوم تسلیحاتی تولید کند زیرا قبل از اینکه به این مرحله برسد، چنین فعالیتی قابل شناسایی است. ایران همچنان کار برای عملیاتی کردن راکتور آب سنگین تحقیقاتی IR-40 را نزدیک اراک ادامه می دهد.

نتیجه گیری ما این است که ایران ترجیح می دهد اگر زمانی تسلیحات اتمی ساخت، از موشک بالستیک به عنوان وسیله پرتاب این تسلیحات به هدف استفاده کند. موشکهای بالستیک ایران ذاتا قادر به حمل تسلیحات کشتار جمعی است و ایران هم اکنون بزرگترین انبار موشکهای بالستیک را در خاورمیانه دارد. پیشرفت ایران در زمینه فضابرها به همراه تمایل این کشور برای ایجاد بازدارندگی در برابر آمریکا و متحدانش، ابزار و انگیزه لازم را برای تهران به منظور توسعه و تولید موشکهای دوربرد از جمله موشکهای بالستیک قاره پیما فراهم می کند.

ارزیابی ما این است که ایران طرح اقدام مشترک را به طور کامل اجرا می کند، توسعه برنامه غنی سازی خود را موقتا متوقف خواهد کرد، ذخیره 20 درصدی اورانیوم را که قابل استفاده برای غنی سازی بیشتر است، از بین خواهد برد و شفافیت بیشتر درباره تاسیسات فعلی و تاسیساتی که برای آینده برنامه ریزی کرده است، فراهم خواهد کرد. این شفافیت باعث می شود بتوانیم گریز هسته ای ایران را با استفاده از این تاسیسات، زود هنگام متوجه شویم.

 

کره شمالی

تسلیحات هسته ای کره شمالی و برنامه موشکی این کشور تهدیدی جدی برای آمریکا و امنیت شرق آسیاست که منطقه ای است که در آن برخی از پرجمعیت ترین کشورها، بزرگترین ارتشها و بزرگترین اقتصادهای جهان قرار دارد. اقدام کره شمالی در صدور موشکهای بالستیک و متعلقات آنها به کشورهای مختلف، از جمله ایران و سوریه، و همچنین کمک این کشور به ساخت راکتوری اتمی در سوریه که در سال 2007 منهدم شد، نشان دهنده دامنه گسترده فعالیتهای تکثیر کره شمالی است. با وجود اینکه کره شمالی در توافقنامه «اقدامات مرحله دوم» برای اجرای بیانیه مشترک سپتامبر 2005 بر عمل به تعهدات خود تاکید کرد و بار دیگر متعهد شد مواد، فناوری و دانش هسته ای را صادر نکند، این کشور ممکن است دوباره فناوری هسته ای را صادر کند. با وجود اینکه کره شمالی سومین آزمایش هسته ای خود را در دوازدهم فوریه 2013انجام داد، اعلام کرد قصد دارد کاربری تاسیسات هسته ای فعلی خود را تغییر دهد و از جمله برخی تاسیساتش را که از کار انداخته است دوباره احیا کند. کره شمالی همچنین مصمم است فناوری خود را در تولید موشکهای دوربرد توسعه دهد که می تواند تهدیدی مستقیم برای آمریکا باشد. کره شمالی به علت ضعف در نیروهای متعارف نظامی تلاش می کند تمرکز خود را روی بازدارندگی و دفاع بگذارد.

 

امنیت تسلیحات کشتار جمعی در سوریه

سوریه هم اکنون در مراحل اولیه برچیدن و انهدام تسلیحات شیمیایی خود قرار دارد. قبلا، ارزیابی ما این بود که سوریه برنامه بسیار فعال تسلیحات شیمیایی و انبار گاز سولفور خردل، سارین، وی اکس و انباری از مهمات از جمله موشک، بمب و راکتهای توپخانه داشته باشد که می تواند برای پرتاب تسلیحات شیمیایی استفاده شود. تا زمانی که همه تسلیحات شیمیایی سوریه منهدم نشده است یا از این کشور به طور کامل بیرون برده نشده است، ممکن است گروهها یا افراد در سوریه دستشان به این سلاحها و مواد مرتبط با آن برسد. آمریکا و متحدانش از طریق بازرسی و فرایند انهدام که سازمان منع تسلیحات شیمیایی دنبال می کند، تسلیحات شیمیایی سوریه را زیر نظر دارند. البته نظر ما این است که برخی عناصر برنامه جنگ میکروبی سوریه ممکن است فراتر از تحقیقات و توسعه صرف پیش رفته باشد و ممکن است بتواند به اندازه ای محدود عوامل میکروبی تولید کند. تا آنجایی که ما اطلاع داریم سوریه نتوانسته است به طور موفقیت آمیزی عوامل میکروبی را تسلیحاتی کند و در سامانه های شلیک و پرتاب قرار دهد اما این کشور سیستمهای تسلیحات متعارف را که قابل تغییر برای بردن عوامل میکروبی به هدف است، دارد.

 

تهدیدات فضایی

تهدیدات برای خدمات و تجهیزات فضایی آمریکا در سال 2014 و بعد از آن بیشتر خواهد شد زیرا دشمنان بالقوه آمریکا دنبال دستیابی به توانمندیهای مخرب فضایی هستند. رهبران نظامی روسیه و چین به برتریهای اطلاعاتی که سیستمهای فضایی فراهم می کنند آگاه هستند و سرگرم توسعه توانمندیهایی برای مختل کردن، آسیب رساندن و منهدم کردن ماهواره های تجسسی، راهبری و ارتباطاتی هستند.

 

جرائم و جنایات سازمان یافته فرامرزی و بین المللی

جرائم و جنایات سازمان یافته فرامرزی تهدیدی برای امنیت اقتصادی و ملی آمریکاست. تبهکاران می توانند نقشی مهم در تضعیف ثبات و تخریب نقش قانون در برخی دموکراسیهای نوظهور و مناطقی که اهمیت استراتژیک برای آمریکا دارد، داشته باشند. طبق اعلام وزات خارجه آمریکا در سال 2013، حدود بیست و هفت میلیون زن و مرد و کودک در سراسر جهان قربانی قاچاق انسان هستند. قاچاق مواد مخدر و پولشویی که حجم آن بیش از یک تریلیون دلار در سال می شود، از دیگر مصادیق جرائم سازمان یافته هستند.

 

رویکردها و گرایشهای اقتصادی

از سال 2008 که بحران مالی در جهان شروع شد، رشد اقتصاد جهان کاهش داشته است. متوسط رشد اقتصاد جهانی بین سالهای 2008 تا 2013 کمتر از سه درصد بوده است که کمتر از رقم سه و شش دهم درصد است که متوسط رشد اقتصاد جهانی در سی سال بوده است. گرچه پیش بینی رشد اقتصادی در سال 2014، سه و هفت دهم درصد است هنوز از حداکثر رشد متوسط پنج و یک دهم درصدی مربوط به سالهای 2004 تا 2007 فاصله زیادی دارد.

 

تهدیدات با منشا طبیعی

رقابت بر سر منابع طبیعی می تواند تهدیدی امنیتی محسوب شود. بهره برداری بیش از حد و غیر اصولی از منابع سبب نابودی منابع می شود که می تواند بر آمریکا نیز تاثیر بگذارد. بسیاری از کشورهایی که برای آمریکا مهم هستند، در برابر کمبود ناگهانی منابع طبیعی به شدت آسیب پذیر هستند. بلایای طبیعی و شرایط بحرانی جوی از جمله سیل و آتش سوزی جنگی و زمین لرزه می تواند منابع غذایی را از بین ببرد و دسترسی به بازار انرژی و مواد غذایی را قطع کند. در چنین شرایط تروریستها و عناصر تبهکار می توانند از این شرایط برای پیشبرد اهداف خود استفاده کنند.

غذا: رقابت بر سر منابع غذایی می تواند تهدیدی امنیتی باشد گرچه جنگ میان کشورها بر سر این مسئله در سال آینده بعید است اما با افزایش تنش میان کشاورزان و دامداران و افزایش جمعیت جهان این خطر رفته رفته بیشتر می شود.

آب: به علت کمبود، کیفیت پایین و تغییرات اقلیمی خطرات برای منابع آب شیرین بیشتر می شود. شمال آفریقا، خاورمیانه و جنوب آسیا به ویژه مناطقی هستند که برای تامین آب آشامیدنی با مشکل روبرو خواهند شد. البته به لحاظ تاریخی تنش بر سر آب بیشتر به امضای توافق های استفاده مشترک از آب منجر شده است تا اینکه به جنگ بینجامد. اما هر جا که توافق حاصل نشده یا توافقات نقض شده احتمال تنش و درگیری وجود داشته است.

انرژی: تولید فزاینده گاز شل و نفت شیست در آمریکا و افزایش بهره وری در استفاده از انرژی امنیت انرژی آمریکا را بیشتر می کند. کاهش وابستگی آمریکا به واردات نفت و گاز تاثیر اقتصادی بی ثباتی در بازار انرژی را بر اقتصاد آمریکا کم می کند. البته برخی معتقدند کاهش وابستگی آمریکا به نفت خاورمیانه، می تواند نقش آمریکا را در این منطقه کم کند و از حمایت آمریکا از مسیرهای حیاتی انتقال نفت بکاهد.

 

بلایای طبیعی ناشی از اوضاع بد جوی

اطلاعات موجود نشان می دهد روند گرم شدن کلی زمین احتمالا بر آب و هوا و اکوسیستمها تاثیر دارد و تاثیر آن را بر زندگی انسانها نیز بیشتر خواهد کرد. گرم شدن هوا در نتیجه افزایش گازهای گلخانه ای است. در سالهای اخیر در نتیجه شرایط بد جوی از جمله طوفان و سیل، امنیت غذایی، آب آشامیدنی، انرژی، بهداشت کمتر شده است.

 

قطب شمال

کشورهای حاشیه قطب شمال اخیرا فعالیت خود را برای تامین منافع خود در قطب شمال بیشتر کرده اند. البته با کم شدن لایه های یخی در این منطقه، نگرانیهای اقتصادی و امنیتی رقابت بر سر منابع این منطقه را بیشتر می کند.

 

تهدیدات برای بهداشت و سلامت

خطرات و تهدیدات برای امنیت و سلامت دست کم از پنج منبع وجود دارد : ظهور و انتشار میکروبهای جدید، جهانی شدن مسافرتها و تامین غذا، گسترش عوامل بیماریزای مقاوم در برابر داروها، تسریع توانمندیهای علمی بیولوژیک و خطر این توانمندیها در گسترش عمدی عوامل بیماریزا و دست آخر دستیابی دشمنان به توسعه و استفاده از عوامل میکروبی در تسلیحات.

 

ظلم و ستم جمعی

خطر کلی ظلم و ستم جمعی احتمالا در سال 2014 و بعد از آن افزایش می یابد. عزم و اراده و توانایی کلی بین المللی برای پیشگیری یا کاهش این فجایع نیز در سال 2014 و بعد از آن احتمالاً کاهش می یابد. البته حمایت از حقوق بشر میان برخی از سازمان های غیردولتی گسترش می یابد. بخش اعظم دنیا قطعاً به آمریکا برای رهبری و پیشگیری و واکنش به شرارت ها و ستمگری های جمعی روی می آورد.

تهدیدات منطقه ای

خاورمیانه و شمال آفریقا

بهار عربی

در سه سالی که از شروع بهار عربی می گذرد، تعدادی انگشت شمار از کشورها در انتقال و فاصله گرفتن از حاکمیت استبدادی موفقیت داشته اند. با این وجود، بلاتکلیفی سیاسی و هرج و مرج احتمالاً در منطقه در سال 2014 افزایش می یابد چرا که سقوط نظام ها و ضعیف شدن رژیم ها باعث آزاد شدن نیروها و رقابت های قومی و فرقه ای شده است.

- در سوریه، جنگ داخلی احتمالاً موجب تشدید تنش های فرقه ای و منطقه ای می شود. سوریه به یک میدان نبرد نیابتی بین ایران و حزب الله لبنان از یک سو و کشورهای عرب سنی از سوی دیگر تبدیل شده است. ترس از سرایت جنگ، تنش های فرقه ای در عراق و لبنان را تشدید کرده است و به ناآرامی ها می افزاید. روانه شدن بیش از دو میلیون آواره سوری به کشورهای همسایه به ویژه اردن و لبنان مشکلات فراوان به بار آورده است.

- هرج و مرج مرتبط با انتقال دولت ها باعث پسرفت سیاسی در برخی موارد مثل مصر شده است. در این کشور، ارتش، دولت منتخب دموکراتیک اخوان المسلمین را در تابستان 2013 برکنار کرد.

- حمایت عمومی از دولت های تازه وارد در سراسر منطقه در حال محو شدن است و این شرایط قطعاً ناآرامی های تازه به دنبال خواهد داشت و گرایش به سمت افراطی ها و استبداد بیشتر می شود.

سه روند منطقه ای وجود دارد که در سال 2014 منافع آمریکا در خاورمیانه را تهدید خواهد کرد:

- فضای های خارج از کنترل دولت. درگیری های کنونی در مکان هایی همچون طرابلس و قاهره به گروههای تندرو فرصت می دهد نقاط کنترل نشده ای پیدا کنند و از آن برای بی ثبات کردن دولت های جدید و حمله به منافع غربی استفاده کنند.

- مشکلات اقتصادی. بسیاری از کشورهای منطقه با مشکلات اقتصادی که با کمک های کنونی غرب برطرف نمی شود، مواجه اند.شکست دولت های منطقه در پاسخ به انتظارات اقتصادی مردم می تواند عاملی در جهت بی ثباتی باشد.

- احساسات ضد آمریکایی. برخی از دولتهای انتقالی خیلی بیشتر از دوره قبل از بهار عربی در خصوص همکاری با آمریکا تردید دارند.آنها نگران حاکمیت و مقاومت در برابر مداخله خارجی اند و این ممکن است تلاش های آمریکا در مقابله با تروریسم را با مشکل روبرو کند. افزون بر این، نارضایتی برخی کشورهای عرب خلیج فارس از سیاست های آمریکا در قبال ایران، سوریه و مصر ممکن است باعث شود همکاری این کشورها با ایالات متحده در زمینه مسائل منطقه ای کاهش یابد.

 

مصر

مراحل انتقال در مصر تا حد زیادی تکمیل شده است اما سرکوب ناراضیان از جمله تروریست خواندن گروه اخوان المسلمین چشم اندازهای ثبات و تشکیل دولت فراگیر را کمرنگ کرده است. مصر با تهدید دائمی شبه نظامیان روبروست. صحرای سینا از سال 2011 به یک بستر مناسب برای فعالیت شبه نظامیان تبدیل شده است.

 

سوریه

ارزیابی ما این است که رژیم سوریه و بسیاری از شورشیان معتقدند می توانند به پیروزی نظامی برسند. اما با توجه به توانمندی ها و سطح حمایت های خارجی از آنها، تغییر مسیر جنگ در شش ماه آینده برای هر یک از طرفین بسیار دشوار خواهد بود. بشار اسد تمایلی به کناره گیری ندارد. اوضاع انسانی نیز در سال آینده بدتر خواهد شد.

 

ایران

پرزیدنت روحانی منادی تغییر در عرصه سیاسی ایران بوده است اما نمی دانیم آیا او منادی تغییر در روند استبدادی در عرصه سیاسی ایران که از سالها قبل وجود داشته است، خواهد بود یا نه. اگر تحریم ها به طور کامل لغو نشود، اقتصاد ایران همچنان با مشکل روبرو خواهد بود. این تحریم ها باعث شد روحانی و تیم تکنوکرات او وارد مذاکرات هسته ای شوند.روحانی از زمانی که انتخاب شد، از حمایت رهبر معظم ایران برخوردار بوده است. رهبر، برخی از منتقدان محافظه کار را ساکت کرده است. اما تندروها دائماً می گویند که جامعه جهانی سرانجام از تحریم خسته می شود و نظام تحریم ها فرو می ریزد. آنها نگران تعامل روحانی با غرب و همچنین وعده های او برای اصلاحات اجتماعی و سیاسی هستند.روحانی به حمایت رهبر معظم برای پیش بردن برنامه های سیاسی اش نیاز دارد.

ایران گستاخانه به فعالیت های خارجی خود به طریقی که مغایر منافع آمریکاست و درگیری های منطقه ای را بدتر می کند، ادامه می دهد. مقامات ایرانی معتقدند که حمایت شان برای ادامه حیات رژیم اسد تعیین کننده بوده است و احتمالاً در سال 2014 نیز به حمایت خود از این رژیم ادامه می دهند. در خاورمیانه بزرگتر، ایران به تجهیز و کمک به گروههای فلسطینی، شورشیان حوثی در یمن و شبه نظامیان شیعه در بحرین ادامه می دهد تا نفوذ خود را افزایش دهد و با تهدیداتی که تصور می کند از خارج می آید، مقابله کند. تهران که برای تشکیل یک دولت باثبات شیعی و تحت حمایت خود در بغداد تلاش می کند، نگران وخامت اوضاع امنیتی در عراق است. تهران احتمالاً تلاش می کند توازن بین حمایت خود از شیعیان در عراق و پرهیز از اقدام آشکار که احساسات ضد شیعی در بر خواهد داشت، برقرار کند. در افغانستان، تهران احتمالاً به دنبال توافقات خاص امنیتی خودش با کابل خواهد بود و سعی خواهد کرد نامزدهای طرفدار ایران را در انتخابات ریاست جمهوری 2014 تقویت کند، نفوذ خود را افزایش دهد و به گروههای شورشی افغان نیز کمک کند. ایران فرقه گرایی روزافزون را یک تحول خطرناک منطقه ای می داند اما ارزیابی ما این است که احساس مسئولیت این کشور برای محافظت و تقویت شیعیان تمایل تهران را به پرهیز از خشونت های فرقه ای کاهش می دهد. از این رو، اقدامات ایران بیش از آنکه باعث کاهش فرقه گرایی شود، به آن دامن خواهد زد.

 

عراق

سمت و سوی عراق در سال 2014 بستگی به این دارد که بغداد تا چه حد با چالش روزافزون القاعده مقابله و روابط خود را با جمعیت سرخورده سنی مدیریت کند. انتخابات سی ام آوریل در راه است و جمعیت سنی باید راضی به شرکت در این انتخابات شود، بدین طریق آنها به روند سیاسی متعهد می شوند و سطح خشونت ها کنترل می شود.

 

یمن

ارزیابی ما این است که یمن در مراحل اولیه انتقال از دولت علی عبدالله صالح به موفقیت های دست پیدا کرده است.اما هنوز با خطر بی ثباتی از جانب القاعده و کشمکش ها بر سر ساختار آینده دولت روبروست.

 

لبنان

لبنان احتمالا در سال 2014 خشونت های فرقه ای میان گروههای خود و حملات از جانب تندروهای سنی و حزب الله را تجربه می کند.جنگ در سوریه عامل اصلی ناآرامی های فرقه ای و حملات تروریستی در لبنان است. همین امسال حملات و ترورها به کشته شدن بیش از یکصد نفر منجر شده است.

- سید حسن نصرالله دبیر کل حزب الله این جنگ را اقدام دفاع از خود در برابر تندروهای سنی تحت حمایت غرب خوانده است

- تندروهای سنی در سال 2013 چندین بمبگذاری در مناطق شیعه نشین جنوب بیروت انجام دادند که به کشته شدن هفتاد و پنج نفر و زخمی شدن بیش از پانصد نفر منجر شد. تندروهای سنی مسئولیت حمله انتحاری نوامبر 2013 به سفارت ایران در بیروت را قبول کردند.

- رهبران سلفی سنی خواستار حمایت از مخالفان سوری شده اند و این می تواند به تشدید تنش های فرقه ای بینجامد.

 

لیبی

سه سال بعد از سقوط قذافی، چشم انداز سیاسی، اقتصادی و امنیتی این کشور شکننده به نظر می رسد و نهادهایش ضعیفند.

تونس

چالش های دیرینه اجتماعی، اقتصادی و امنیتی انتقال سیاسی این کشور در سال 2014 را تهدید می کنند. فضای سیاسی از زمان برکناری بن علی در سال 2011 مملو از اختلاف و کشمکش بر سر نقش دین در سیاست شده است. اما نشانه هایی از تمایل احزاب برای مصالحه دیده می شود.

 

جنوب آسیا

افغانستان

وضعیت توافق دوجانبه امنیتی برغم حمایت رهبران افغان در اواسط نوامبر 2013 مبهم باقی مانده است. اگر مقامات افغان به این باور برسند که تعهدات آمریکا در قبال کشورشان کمتر از حد انتظار است، رابطه دوجانبه تیره خواهد شد. انتخابات سال 2014 قدمی بزرگ در توسعه دموکراتیک افغانستان خواهد بود. حامد کرزای اعلام کرده است که بعد از انتخابات کناره گیری می کند. طالبان که به قدرت خود مطمئن است، کنترل دولت را در برخی مناطق پشتون نشین به ویژه در جنوب و شرق به چالش خواهد کشید.

 

پاکستان

تمرکز نواز شریف نخست وزیر بر بهبود اوضاع اقتصادی از جمله بخش انرژی و مقابله با تهدیدات امنیتی خواهد بود. شریف تلاش می کند بین قدرت ارتش و غیرنظامیان توازن برقرار کند.اسلام آباد خواستار رابطه خوب با آمریکاست اما همکاری با واشنگتن در معرض تنش به ویژه به علت حساسیت های پاکستان درخصوص نقض حاکمیتش است.

 

هند

امسال که سال انتخاباتی است، سیاست های ائتلافی و چالش های نهادی از عوامل اصلی در تصمیم گیری های اقتصادی و سیاست خارجی هند خواهد بود. هر دولتی که بعد از انتخابات 2014 روی کار بیاید، احتمالاً نظری مثبت نسبت به آمریکا خواهد داشت اما تغییر سیاست ها و قوانین مطابق با منافع آمریکا تضمین شده نیست.

 

ساحل

دولت های منطقه ساحل آفریقا به ویژه چاد، نیجر، مالی و موریتای در معرض خطر تروریسم قرار دارند به ویژه به این علت که این کشورها از مداخله نظامی فرانسه در مالی حمایت کردند. افزون بر این، منطقه ساحل با چالش جمعیت جوان و گروههای قومی به حاشیه رانده شده و خشمگین از نبود خدمات دولتی، فرصت های ناچیز کاری و استانداردهای ضعیف زندگی روبروست.

 

سومالی

الشباب به تاسیسات دولتی و منافع غربی داخل و خارج موگادیشو حمله می کند. اعتبار و تاثیر دولت نوپای سومالی به علت درگیری های سیاسی، رهبری ضعیف و نهادهای ضعیف دولتی در معرض خطر است.

 

سودان و سودان جنوبی

پرزیدنت عمر البشیر رئیس جمهور سودان با چالش های متعدد از جمله نارضایتی عمومی به علت رکود اقتصادی و شورش ها روبروست. اوضاع اقتصادی سودان از زمان جدایی سودان جنوبی بدتر شده است.

 

نیجریه

تنش های روزافزون سیاسی و درگیری های خشن داخلی احتمالاً تا انتخابات 2015 نیز ادامه می یابد.

 

جمهوری آفریقای مرکزی

تلفات انسانی و نیازهای بشردوستانه از زمان سرنگونی رئیس جمهور سابق در اوایل 2013 تشدید شده است.تنش ها بین مسلمانان و مسیحیان موجب شده است گروههای شبه نظامی مسیحی شکلی بگیرد و انتقام جویی ها و کشتارها، سوزاندن خانه ها و اماکن مذهبی گسترش یابد.

 

شرق آسیا

چین

رهبران چین تلاش خواهند کرد ابتدا بر مسائل داخلی تمرکز کنند ضمن این که به نفوذ در منطقه نیز نظر دارند. نسل جدید مقامات به رهبری شی جینپینگ روی کار آمده است که برنامه شان این است: تسریع اصلاحات اقتصادی، کارآمدتر کردن مملکت داری، پاسخگویی و تشدید نظم و انضباط در حزب کمونیست.

چین احتمالا رویکرد تهاجمی خود را در مناقشات دریایی دنبال می کند ازجمله موضع گیری در برابر ژاپن. در سطح کلی تر، اعتماد روزافزون چین، توانمندی های جدید و دیگر چالش هایی که متوجه منافع این کشور یا امنیت آن است، پکن را به در پیش گرفتن سیاست خارجی فعال تر وا می دارد.

 

کره شمالی

کیم جونگ اون دو سال بعد از به قدرت رسیدن موقعیت خود را به عنوان تنها رهبر و تصمیم گیرنده نهایی تثبیت کرده است. او با تغییرات کادری و پاکسازی ها دامنه کنترل و نفوذ خود را گسترش داده است.

 

روسیه و اوراسیا

روسیه

سرکوب مخالفان در سالهای 2012 و 2013 چالش عمومی پیش روی قدرت پوتین را از بین برد اما کرملین با روند روزافزون مخالفان سیاسی روبروست که جنگ را به صندوق های رای کشانده اند. مسکو همچنین با افزایش تنش های قومی و مذهبی (شورش اکتبر 2013 در حومه مسکو) روبروست و با افزایش جمعیت مسلمان روسیه این روند نیز احتمالاً تشدید می شود. رابطه دوجانبه با آمریکا یک اولویت در سیاست خارجی روسیه محسوب می شود. ارزیابی ما این است که روسیه به همکاری خود با آمریکا در خصوص مسائل سوریه، افغانستان، ایران و کره شمالی ادامه می دهد.

 

قفقاز و آسیای میانه

رویارویی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر مسئله قره باغ یک نقطه اشتعال محسوب می شود. هیچکدام از طرفین در دامن زدن عمدی به دشمنی ها نفع نمی بیند اما چشم انداز یک راه حل مسالمت آمیز بسیار ضعیف است.

 

اوکراین، مولداوی و بلاروس

در حالی که اوکراین به طرف انتخابات برنامه ریزی شده 2015 قدم بر می دارد، تحولات سیاسی این کشور تحت تاثیر مخالفان و خشم عمومی از سوء استفاده های دولت یانوکوویچ از قدرت شکل می گیرد.

مولداوی به تلاش برای تعمیق روابط با اتحادیه اروپا ادامه می دهد و در بلاروس نیز رژیم لوکاشنکو توانسته است به لطف کمک های روسیه رضایت مردم را جلب کند. البته ساختار اقتصاد این کشور معیوب و ضعیف و به کمک های خارجی وابسته است.

 

اروپا

شراکت های کلیدی

مذاکرات کنونی در خصوص مشارکت سرمایه گذاری و تجارت در دو سوی آتلانتیک، انتخابات پارلمان اروپا، خروج نیروهای متحدین از افغانستان و رهبری جدید در اتحادیه اروپا و ناتو بستر جدیدی برای مشارکت دو سوی آتلانتیک ایجاد می کند.

نشست ناتو در سپتامبر 2014 فرصت خوبی برای تحکیم اهداف این سازمان و معرفی دبیر کل جدید آن خواهد بود.

 

ترکیه

سیاست خارجی و امنیتی ترکیه تحت تاثیر حوادث داخلی به ویژه رسوایی فساد کنونی تعیین می شود. علاوه بر این، حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان الان به انتخابات شهرداری ها و ریاست جمهوری 2014 و انتخابات پارلمانی 2015 می اندیشد. اتهامات فساد که در دسامبر 2013 مطرح شد، بزرگترین چالش پیش روی اردوغان است.آنکارا به دنبال اهدافی در سیاست خارجی است که ارمغان اقتصادی برای ترکیه داشته باشد ضمن این که از اقداماتی که ملی گراها را عصبانی می کند، دوری می گزیند.تلاش های اردوغان برای صلح با شورشیان کرد ملی گراهای ترکیه و کشورهای همسایه را عصبانی می کند. جنگ سوریه باعث شده است حضور تندروها داخل ترکیه افزایش یابد زیرا این کشور اولین مسیر ترانزیت شبه نظامیان خارجی به سوریه محسوب می شود.

 

غرب بالکان

برغم تحولات مثبت در غرب بالکان در سال 2013، این منطقه در سال 2014 همچنان درگیر اختلافات عمیق سیاسی و قومی خواهد بود.اوضاع در بوسنی و مقدونیه حاد است.

*ایران هسته ای

نظرات شما عزیزان: